Jak zapobiegać i leczyć boreliozę?

Wraz ze wzrostem temperatury, wzrasta ilość czasu spędzanego przez nas na zewnątrz. Pogodne dni sprzyjają wyjściom do lasu, parku, czy też pracom w ogródku. Wracając do domu warto obejrzeć całe ciało pod kątem tego, czy nie przynieśliśmy ze sobą kleszcza. Ale czy jeżeli zauważymy na skórze tego malutkiego insekta, powinniśmy wszcząć panikę? Czy każdy kleszcz przenosi boreliozę?

Borelioza co to?

Borelioza jest chorobą zakaźną wywoływaną najczęściej przez bakterie (krętki) Borrelia burgdorferi, ale mogą ją też wywoływać inne rodzaje krętków. Inaczej zwie się ją chorobą z Lyme lub krętkowicą kleszczową.

Jak można się zarazić?

Zarażenie boreliozą następuje wskutek ukłucia przez zakażonego kleszcza. Nie każdy kleszcz przenosi bakterię powodującą chorobę z Lyme, ale ponieważ w łatwy sposób można wdrożyć działania profilaktyczne, zaleca się jak najszybsze usunięcie stawonoga z ciała. Boreliozą nie można zarazić się od drugiego człowieka, czy też od psa, który choruje. 

Objawy

Objawy mogą być różnorodne w zależności od m.in. czasu, jaki minął od zakażenia. Początkowo może pojawić się tzw. rumień. Zwykle ukazuje się 1-4 tygodni po ukąszeniu, ale może wystąpić nawet po 3 miesiącach. Może przybierać różne barwy, zazwyczaj nie jest gorący, ani nie swędzi. Rumień może się rozprzestrzeniać, stąd często w kontekście boreliozy, mówi się o rumieniu wędrującym. Chociaż jest to objaw, który najbardziej wiąże się z boreliozą, rumień nie zawsze występuje. Niektórym po zakażeniu się, mogą towarzyszyć także objawy grypopodobne, tj.:

• podwyższona temperatura,
•  dreszcze,
• ból głowy,
• ból mięśni i stawów,
• zmęczenie.

Stadia kliniczne boreliozy

Najczęściej chorobę z Lyme dzieli się na 3 stadia:

• wczesne zlokalizowane – obejmuje ono pojawienia się rumienia i objawy grypopodobne,
• wczesne rozsiane – może się pojawić rumień wędrujący mnogi (od rumienia pierwotnego różnią się mnogą liczbą, mniejszą średnicą oraz brakiem centralnego przejaśnienia) oraz szereg innych objawów ze strony różnych układów np. zapalenie mięśnia sercowego, ostre nawracające zapalenie stawów, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, czy też zapalenie siatkówki,
• późne – może pojawić się zanikowe zapalenie skóry, zaburzenia pamięci, polineuropatia (uszkodzenie wielu nerwów) i inne, wcześniej wspomniane objawy.

Jak zapobiec boreliozie?

Aby zmniejszyć ryzyko zarażenia się boreliozą powinno się:

• zakrywać skórę podczas przebywania na świeżym powietrzu w miejscu, w którym lubią bytować kleszcze, jak np. wysoka trawa, las,
• nosić jasne ubrania, dzięki czemu łatwiejsze będzie dostrzeżenie kleszcza,
• używać środków odstraszające insekty, np. zawierające DEET,
• po powrocie do domu wziąć kąpiel, a następnie przejrzeć całe ciało łącznie ze skórą głowy,
• prawidłowo i szybko usunąć kleszcza, jeśli się zdążył już wbić,
• monitorować, czy nie pojawiają się niepokojące objawy po ukąszeniu.

Kiedy antybiotyk?

Rośnie świadomość społeczeństwa na temat chorób roznoszonych przez owady, w tym kleszcze, a także w zakresie ich profilaktyki i leczenia. Po powrocie do domu oglądamy swoje ciała, usuwamy kleszcze za pomocą lasso lub pęset do tego przeznaczonych. Jednak część osób wciąż ma pewne obawy, że mogły ulec zakażeniu. Jeżeli nie minęło więcej niż 72-godziny od usunięcia kleszcza, możliwe jest wdrożenie chemoprofilaktyki. W tym celu podaje się jednorazową dawkę doksycykliny (200mg w przypadku dorosłych albo 4.4 mg/kg w odniesieniu do dzieci). Jest to antybiotyk, którego skuteczność w zmniejszaniu ryzyka zachorowania na boreliozę została udowodniona. Niemniej jednak, nie rekomenduje się podawania go każdorazowo. Powodem jest m.in. narastający problem antybiotykoodporności. Ponadto przegląd badań, w których uwzględniano profilaktyczne podawanie antybiotyku, pokazał że podanie antybiotyku chroni 1 na 50 pacjentów przed zachorowaniem. O tym czy antybiotyk powinien być podany, może zadecydować lekarz lub farmaceuta wystawiający receptę, na podstawie wywiadu (jakie objawy wystąpiły, jaki czas upłynął od usunięcia kleszcza, przeciwwskazań). 

W jaki sposób leczyć boreliozę?

Jeżeli ugryzł Cię kleszcz i w następstwie tego pojawił się rumień lub objawy grypopodobne, zgłoś się do lekarza rodzinnego. Lekarz przeprowadzi wywiad i przepisze odpowiednie leki. Jeżeli występuje typowy rumień wędrujący i w wywiadzie wyjdzie, że mogłeś/aś mieć kontakt z kleszczem, nie są wymagane badania laboratoryjne. Jeżeli rumień ma pewne nietypowe cechy, lekarz może skierować Cię na dodatkowe badania. Jeżeli potwierdzą one boreliozę, wdrożone będzie leczenie.Leczenie boreliozy opiera się na podawanie antybiotyków. Rodzaj i czas kuracji dobierze lekarz, biorąc pod uwagę różne czynniki, m.in. wiek, ciążę, alergie. Pomimo skutecznie przeprowadzonej terapii boreliozy oraz wykonania badań potwierdzających brak stanu chorobowego, pacjenci mogą się uskarżać na utrzymywanie się pewnych objawów, np. zmęczenia, bólu, głowy, mięśni czy stawów. Nie znamy dokładnych przyczyn, ale może to wynikać z trwałego uszkodzenia tkanek przez krętki. W takiej sytuacji nie zaleca się powtórnej antybiotykoterapii. Nie ma także rekomendacji dla antybiotykoterapii przedłużonej, gdyż nie przynosi ona pacjentom żadnych korzyści.
 

Wykaz źródeł:

1. Smoleńska Ż, Matyjasek A, Zdrojewski Z: Borelioza — najnowsze rekomendacje w diagnostyce i leczeniu. 2016. Forum Reumatol, tom 2, nr 2: 58–64

2. NHS:  Lyme disease. 2021. [dostęp 09.06.2022]

3. Flisiak R, Pancewicz S: Diagnostyka i leczenie Boreliozy z Lyme – zalecenia Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych.

4. Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji: Rekomendacja nr 2/2020 z dnia 30 listopada 2020r. Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji w sprawie zalecanych technologii medycznych, działań przeprowadzanych w ramach programów polityki zdrowotnej oraz warunków realizacji tych programów, dotyczących profilaktyki chorób odkleszczowych (boreliozy).

5. Lantos PM et al.: Clinical Practice Guidelines by the Infectious Diseases Society of America (IDSA), American Academy of Neurology (AAN), and American College of Rheumatology (ACR): 2020 Guidelines for the Prevention, Diagnosis and Treatment of Lyme Disease. 2021. Clin Infect Dis. Jan 23;72(1):e1-e48.

6. Warshafsky S, Lee DH, Francois LK, Nowakowski J, Nadelman RB, Wormser GP. Efficacy of antibiotic prophylaxis for the prevention of Lyme disease: an updated systematic review and meta-analysis. 2010. J Antimicrob Chemother. 65(6):1137-44.